آشنایی با سیستم های آبیاری

شماره 1(آشنایی با آبیاری سطحی)

آبیاری :علم تغییر چرخه هیدرولوژی آب به گوننه ای که باعث فراهم آمدن شرایط از نظر آب برای گیاهانر جهت تولید بیشتر محصولات شود را علم آبیاری گویند .بناربر این به کلیه  اقدامات لازم حهت رساندن آب به به گیاه می باشد که شامل مراحل مطالعه وبررسی ،طراحی ،واجرای می باشد.

ما در این نوشته سعی بر آن داریم که دانشجویان عزیز را با انواع سیستم های آبیاری به صورت مختصر آشنا کنیم .

آبیاری به طور کلی به دو دسته تقسیم بندی میشود :1-آبیاری سطحی 2-آبیاری تحت فشار

*آبیاری سطحی:

این روش قدیمی ترین روش آبیاری است که در اکثر  نقاط جهان رایج است که بر حسب بافت خاک ،توپوگرافی زمین ،تجربه و فرهنگ زارعین ،نوع کشت ،شکل مزرعه و مهمتر از همه آب و شرایط آن به صورتهای گوناگون انجام می گیرد . آبیاری سطحی شامل روش های گوناگون از جمله جویچه ای ،کرتی ،نواری و... می باشد.

 **آبیاری کرتی:

کرت زمینی به شکل مسطتیل یا مربع است که اطراف آن با خاکریز کوچکی محصور شده است .در این نوع آبیاری زمین باید تقریبا باید مسطح باشد بطوری که نیاز به شیب بسیار ملایم در جهت آبیاری بوده ودر جهت عرضی فاقد شیب است .در طراحی این نوع آبیاری نیاز به بررسی مقدار دبی ورودی به کرت وسرعت نفوذ آب به خاک و ابعاد زمین می باشد این روش تقریبا برای همه ی گیاهان مناسب است . این روش آبیاری برای کشت برنج ,یونجه , غلات و حبوبات بسیار مناسب است. مساحت یک کرت ممکن است از چند متر مربع تا چند هکتار باشد که با توجه به بافت خاک و دبی آب ورودی تغییر میکند . معمولا با درشت شدن بافت خاک و کم شدن دبی ورودی اندازه کرت کوچک می شود . ارتفاع اطراف کرت برابر با عمق آب به علاوه ی عمق آزاد میباشد که عمق آزاد بستگی به جهت باد و دبی آب دارد . عرض این خاکریز نیز به جنس خاک و ارتفاع آب داخل کرت و جهت آبیاری بستگی دارد .

**آبیاری جویچه ای (جوی پشته ای , ردیفی , نشتی , فارو):

رایج ترین روش آبیاری برای محصولات زراعی ردیفی می باشد . در این روش آب در تمام سطح خاک جریان نمی یابد وفقط درون فارو ها جریان دارد لذا در این روش گیاه به صورت نشتی از آب بهره می برد و حرکت آب در خاک به صورت غیر اشباع است . 

در اجرای آبیاری مناسب شکل شیارها بسیار حائز اهمیت است . شیارها معمولا به شکل v (u) و عرض آنها بین 40 تا 25 سانتی متر و عمق آنها بین 25 تا 30 سانتی متر می باشد که این اعداد با توجه به دبی ونوع خاک , نوع گیاه ممکن است متغییر باشد . انتخاب طول جویچه به عواملی نظیر نوع خاک , دبی جریان , عمق آبیاری , اندازه و شکل مزرعه و شیوه زراعت نفوذ پذیری خاک بستگی دارد . ولی از نظر کشاورزی باید سعی شود تا طول جویچه ها تا حد ممکن طولانی باشد تا کانال و زهکش کمتری ایجاد گردد . شیب مناسب برای این نوع آبیاری (در جهت آبیاری ) 2 تا 4 در هزار است اگر شیب زیاد باشد از روش contor furrow استفاده میکنیم البته لازم به ذکر است روی خاک هایی که احتمال سله بندی وجود دارد این روش توصیه نمی گردد.

گیاهان چقندر قند ,سیب زمینی , پنبه و سبزیها و نیز در باغها و تاکستانها هنگامی که نهالها کوچک هستند با این روش آبیاری میگردند . در این مورد گیاهان معمولا روی پشته ها کاشته می شوند.

**آبیاری نواری:

این روش تقریبا شبیه آبیاری کرتی است با این تفاوت که در جهت طولی دارای شیب و در جهت عرضی نیز ممکن است دارای شیب محدودی باشند نوارها به طور کامل محصور نیستند و انتهای آنها باز است که آب از انتهای آن خارج می شود این روش بیشتر در زمینهایی که به علت محدود بودن عمق خاک امکان تسطیح وجود ندارد و هم چنین خاکهایی با نفوذ پذیری متوسط به کار می رود در خاکهایی که با نفوذپذیری  زیاد که موجب عدم پیشروی آب و همچنین خاکهای با نفوذ پذیری کم که موجب طولانی شدن مدت آبیاری برای رسیدن آب به ریشه گیاه و در نتیجه هدر رفت آب از انتهای نوار می شود این روش به هیچ عنوان توصیه نمی گردد. بهتری شیب برای این روش شیب کمتر از 0.5 درصد است در مورد غلات این شیب تا 4 درصد هم قابل قبول است معمولا طول نوار در کشور ما حداکثر به 400 متر می رسد .

**سیستم آبیاری هیدروفیکس:

 این روش آبیاری در واقع تلاشی به سوی افزایش بازدهی آبیاری در مزرعه است در این روش جهت انتقال آب در مزرعه از لوله های پلاستیکی استفاده می شود این لوله ها به سادگی قابل حمل ونقل و تا شدن هستند در  فاصله های متعددی در این لوله ها دهانه هایی  برای خروج آب وجود دارد که قابل باز وبسته شدن می باشند در این روش تلفات ناشی از نفوذ عمقی در جوی انتفال آب در مزرعه به صفر می رسد .

**روش آبیاری جوی پشته ای غلام در گردشی:

این روش شبیه روش جوی پشته ای است ولی در این روش جوی پشته ها بزرگتر و زمین تقریبا مسطح بوده ولی جوی ها به صورت مارپیچ در می آیند. در این روش امکان مکانیزاسیون کردن کارها کمتر می شود .

روش آبیاری جذر و مدی: این روش در نخیلات آبادان استفاده می گردد در این روش زمانی که آب دریا در اثر مد بالا می آید آب در دهانه رودخانه دچار پس زدگی شده و ارتفاع آب در رودخانه بالا آمده و توسط  کانالهای انتقال آب به نخیلات منتقل میگردد.

**؟؟؟

آبیاری دیگری در ایران برای آبیاری درختچه های انگور استفاده می شود که شبیه آبیاری نشتی است که شکل آن در زیر آمده است.

روش های دیگر آبیاری نیز وجود دارد مثل روش آبیاری موجی که به دلیل فراگیر نبودن و شاید هم اقتصادی نبودن به طور کلی زیاد مطرح نمی باشند و ما در این نوشته از توضیح آنها صرف نظر می کنیم.